راهنمای آزمایش هورمونی

چرا آزمایش هورمونی مهم است؟

آزمایش هورمونی قادر به تشخیص اختلالات هورمونی است. حتی تغییرات جزئی در هورمون ها نیز می توانند تاثیرات بزرگی در کل بدن داشته باشند. بنابراین آزمایش هورمونی یکی از ابراز مهم در تشخیص انواع اختلالات هورمونی است.

آزمایش هورمونی به عنوان یک آزمایش تشخیصی؛ از مهم ترین  آزمایش هاست که بارها اسم آن را شنیده ایم. اما از دسته ی آزمایشاتی هستند که روند آن برای عموم بسیار مبهم است. در این مقاله سعی شده است که تا جایی که می شود سوالات شما در مورد آزمایش هورمونی، جایگاه آن در تشخیص انواع بیماری ها و انواع آزمایش هورمونی پاسخ داده شود.

اگر درگیر کاهش میل جنسی، احساس ناخوشی، گرگرفتگی و تغییرات وزن هستید، اندازه گیری هورمون ها به وسیله ی آزمایش هورمونی، می تواند به شما در درک علت کمک کند.

ارگان های مهمی که اختلال در عملکرد آن ها موجب عدم تعادل هورمونی می شود شامل موارد زیر هستند:

• تیروئید و پاراتیروئید
• هیپوفیز
• تخدان ها
• بیضه
• غدد آدرنال یا غدد فوق کلیوی
• تیموس
• پانکراس یا لوزالمعده.

برای بررسی نتیجه ی آزمایش هورمونی می توانید به فوق تخصص غدد، متخصص داخلی و متخصص زنان مراجعه کنید.

برای آزمایش هورمونی به چه دکتری مراجعه کنیم؟

با افزایش سن، سطح هورمون ها به طور طبیعی در بدن، کاهش می یابد. هورمون ها مسئول عملکردهای مختلف بدن از جمله افزایش سن، کاهش وزن، خلق و خو، حافظه و میل جنسی هستند. آزمایش هورمونی می تواند عدم تعادل هورمونی را تشخیص دهد. برای بررسی نتیجه ی آزمایش هورمونی می توانید به متخصص غدد، متخصص داخلی و متخصص زنان مراجعه کنید.

آزمایش هورمونی روز سوم پریودی چیست؟

آزمایش هورمونی روز سوم پریودی به منظور پیشگیری، تشخیص و درمان اختلالات دستگاه تولید مثل زنان صورت می گیرد. این آزمایش هورمونی در روز سوم پریودی انجام می شود. آزمایش روز سوم پریودی شامل اندازه گیری استروژن، پروژسترون، LH، FSH و پرولاکتین است.

آزمایش روز سوم پریودی شامل اندازه گیری استروژن، پروژسترون، LH، FSH و پرولاکتین است.

آیا باید قبل از آزمایش هورمونی روز سوم پریودی ناشتا باشیم؟

به طور کلی برای آزمایش هورمونی روز سوم پریودی لازم است ناشتا باشید. برای مثال، اگر ساعت ۷ نوبت خونگیری دارید، از ساعت ۱۲ شب قبل باید ناشتا باشید. برای وعده‌ی شام نیز، یک غذای سبک در اندازه‌ی وعده‌ی صبحانه، غذا بخورید. نوشیدن آب اشکالی ندارد. اما برای اندازه گیری موارد گفته شده در خارج از آزمایش روز سوم پریودی، نیاز نیست ناشتا باشید.

بررسی اجزا و شرایط آزمایش هورمونی

در زیر به بررسی اجزای آزمایش هورمونی می پردازیم:

۱: آزمایش استروژن 

استروژن ها گروهی از استروئیدها هستند که مسئول رشد و عملکرد اندام های تولید مثلی و تشکیل خصوصیات جنسی ثانویه در زنان هستند. استروژن همراه با پروژسترون، به تنظیم چرخه ی قاعدگی کمک می کند، در رشد پستان ها و رحم نقش دارد و به حفظ یک بارداری سالم کمک می کند. اگرچه استروژن هورمون اصلی جنسی زنان در نظر گرفته می شوند اما در مردان نیز یافت می شود.

آزمایش استروژن، یکی از سه جز استرون (E1)، استرادیول (E2) یا استریول (E3) را اندازه گیری می کند.

آزمایش هورمونی اندازه گیری استروژن، می تواند شرایط زیر را تشخیص دهد:

• تشخیص بلوغ زودرس در دختر جوان که زودتر از حد انتظار ویژگی های جنسی ثانویه پیدا کرده اند
• تشخیص تاخیر در بلوغ (تاخیر در بروز خصوصیات جنسی ثانویه یا تاخیر در شروع قاعدگی)
• بررسی ناهنجاری های قاعدگی مانند پریود نشدن (آمنوره)، ناباروری و خونریزی غیرطبیعی از واژن
• ارزیابی عملکرد تخمدان ها
• تشخیص نارسایی تخمدان ها
• اندازه گیری سریالی استرادیول، رشد فولیکول در تخمدان ها را در روزهای قبل از لقاح تشخیص می دهد
• درمان جایگزینی هورمون که برای درمان ناباروری انجام می شود
• درمان جایگزینی هورمون یائسگی که برای کاهش علائم مرتبط با کمبود استروژن انجام می شود
• تشخیص تومورهای تولید کننده ی استروژن
• درمان ضد استروژن برای کنترل سرطان سینه

خواندن برگه آزمایش استروژن

سطح نرمال استروژن در سنین مختلف در مردان و زنان متفاوت است. همچنین، سطح استروژن در طول روز و در کل چرخه ی قاعدگی زنان متغیر است.

• کودکان با سن کمتر از ۱۰ سال: کمتر از ۱۵ pg/ml
• مردان: ۱۰ تا ۵۰ pg/ml
• زنان:
  • قبل از یائسگی: ۳۰ تا ۴۰۰ pg/ml
  • بعد از یائسگی: صفر تا ۳۰ pg/ml
  • مراحل سیکل قاعدگی:
  • فاز فولیکولار: ۲۰ تا ۱۵۰ pg/ml
  • وسط سیکل: ۱۵۰ تا ۷۵۰ pg/ml
  • فاز لوتئال: ۴۰ تا ۳۵۰ pg/ml

افزایش سطح استروژن در موارد زیر مشاهده می شود:

• بلوغ زودرس در دختران و زنان
• تومورهای تخمدان یا غدد فوق کلیوی در زنان
• بزرگ شدن پستان ها در مردان و پسران (ژنیکوماستی)
• تومورهای بیضه (سرطان بیضه) یا غدد فوق کلیوی در مردان
• تاخیر در بلوغ
• پرکاری تیروئید
• سیروز

 

کاهش میزان استروژن در زنان، در موارد زیر دیده می شود:

• سندرم ترنر
• کاهش سطح هورمون های هیپوفیز
• اختلال در عملکرد تخمدان (هیپوگنادیسم زنانه)
• ناباروری
• اختلالات خوردن مانند بی اشتهایی عصبی
• بعد از یائسگی
• سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCO)
• ورزش استقامتی و شدید.

اندازه گیری استروژن در نمونه ی خون، ادرار، بزاق یا مایع آمنیوتیک قابل انجام است.

چند نکته مهم در مورد آزمایش استروژن

• برای انجام این آزمایش هورمونی به تنهایی، نیازی نیست ناشتا باشید.
• قبل از نمونه گیری نباید با مواد رادیواکتیو در تماس بوده باشید.
• آزمایش استریول غیر کونژوگه یکی از اجزای غربالگری ۳ ماهه ی دوم در مادران باردار است. کاهش سطح آن با اختلالات ژنتیکی مختلفی از جمله سندرم داون، نقص لوله ی عصبی و ناهنجاری های فوق کلیوی همراه است.
• اندازه گیری استروژن در مردان می تواند به تشخیص تاخیر در بلوغ، تشخیص علت بزرگ شدن سینه ها (ژنیکوماستی)، تولید بیش از حد استروژن ناشی از کمبود تستوسترون یا آندروژن و تشخیص تومور تولید کننده ی استروژن کمک کند.
• اندازه گیری استروژن در نمونه ی خون، ادرار، بزاق یا مایع آمنیوتیک قابل انجام است.
• تغییرات روزانه، چرخه ی قاعدگی، بیماری هایی مانند فشار خون بالا، کم خونی و اختلال در عملکرد کبد و کلیه می توانند بر سطح استروژن تاثیر بگذارند.
• هورمون استروژن به صورت ماهانه باعث رشد پوشش داخلی رحم می شود.

اندازه‌گیری استروژن در نمونه‌ی خون، ادرار، بزاق یا مایع آمنیوتیک قابل انجام است.

۲: آزمایش پروژسترون

پروژسترون یک هورمون استروئیدی است که نقش اصلی آن کمک به آماده سازی بدن خانم ها برای بارداری است. از آنجا که سطح پروژسترون در طول چرخه ی قاعدگی متغیر است، می توان از اندازه گیری های متعدد (سریالی) برای تشخیص دقیق تر استفاده کرد. سطح پروژسترون معمولا با آزاد شدن تخمک از تخمدان یا با شروع بارداری، افزایش می یابد و برای چند روز بالا می ماند. با کاهش پروژسترون قاعدگی آغاز می شود. پروژسترون در آزمایش هورمونی، برای کمک به تشخیص موارد زیر اندازه گیری می شود:

• تعیین علت ناباروری: در طی ارزیابی ناباروری، برای بررسی تخمک گذاری طبیعی، این آزمایش ممکن است چند بار در طول چرخه ی قاعدگی خانم ها انجام شود تا تغییر غلظت پروژسترون ارزیابی شود.
• نظارت بر تخمک گذاری: برای مشخص کردن زمان تخمک گذاری و تجویز داروهای القای تخمک گذاری سطح پروژسترون اندازه گیری می شود.
• کمک به تشخیص حاملگی خارج رحمی یا سقط جنین: در صورت تجربه ی علائمی مانند درد شکم و لکه بینی، که نشان می دهند مادر باردار در معرض حاملگی خارج رحمی یا سقط جنین است، اندازه گیری پروژسترون می تواند کمک کننده باشد.
• نظارت بر سلامت جفت و جنین در بارداری به خصوص در طول بارداری پر خطر
• نظارت بر درمان با پروژسترون: هنگامی که یک خانم برای کمک به حفظ بارداری خود  به طور منظم به درمان جایگزین با پروژسترون نیاز دارد.
• کمک به تشخیص علت خونریزی غیرطبیعی رحم در زنان غیرباردار

خواندن برگه آزمایش پروژسترون

سطح طبیعی پروژسترون سرم:

• پیش از بلوغ: ۷ تا ۵۲ ng/dl
• مردان: ۱۳ تا ۹۷ ng/dl
• زنان:
  • مرحله ی فولیکولار: ۱۵ تا ۷۰ ng/dl
  • مرحله ی لوتئال: ۲۰۰ تا ۲۵۰۰ ng/dl
  • پس از یائسگی: کمتر از ۴۰ ng/dl

• حاملگی:
  • سه ماه ی اول: ۷۲۵ تا ۴۴۰۰ ng/dl
  • سه ماه ی دوم: ۱۹۵۰ تا ۸۲۵۰ ng/dl
  • سه ماه ی سوم: ۶۵۰۰ تا ۲۲۹۰۰ ng/dl

سطح طبیعی پروژسترون بزاق در زنان:

• مرحله ی فولیکولار: ۰/۵ تا ۴ ng/dl
• مرحله ی لوتئال:۶ تا ۱۲ ng/dl

کاهش سطح پروژسترون ممکن است با موارد زیر مرتبط باشد:

• حاملگی خارج رحمی
• مرگ یا سقط جنین
• پره اکلامپسی
• کاهش عملکرد تخمدان ها
• پریود نشدن (آمنوره)

افزایش سطح پروژسترون در موارد زیر مشاهده می شود:

• برخی کیست های تخمدان
• حاملگی های غیر زنده که به عنوان حاملگی مولار شناخته می شوند
• نوعی نادر از سرطان تخمدان
• تولید بیش از حد پروژسترون توسط غدد فوق کلیوی
• سرطان غده ی فوق کلیه
• هیپرپلازی مادرزادی غده ی آدرنال (CAH)

چند نکته مهم در مورد آزمایش پروژسترون

• برای انجام این آزمایش هورمونی به تنهایی، نیازی نیست ناشتا باشید.
• سطح پروژسترون در بارداری های چندقلویی، به طور طبیعی بیشتر از تک قلویی است.
• مصرف مکمل های استروژن، پروژسترون و کلومیفن می تواند نتایج آزمایش هورمونی را تحت تاثیر قرار دهد.
• در حالی که مقادیر کمی پروژسترون در خون مردان وجود دارد، پروژسترون معمولا در مردان اندازه گیری نمی شود، مگر اینکه پزشک مشکوک به بیماری های خاص مربوط به غده ی آدرنال باشد.

۳: آزمایش تستوسترون

تستوسترون هورمون آندروژن تولید شده توسط بیضه ها در مردان و تخمدان ها در زنان است. این هورمون اغلب به عنوان هورمون جنسی اولیه مردانه مطرح می شود. تستوسترون ویژگی های جنسی مرد مانند موی بدن و رشد ماهیچه را تحریک می کند و در تولید اسپرم ضروری است و در زنان نقش مهمی در توسعه تخمک و تخمک گذاری دارد. از کاربردهای اندازه گیری تستوسترون می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• برای کنترل سطح تستوسترون در افرادی که تحت هورمون درمانی هستند.
• بررسی اختلالات هیپوتالاموس یا هیپوفیز.
• مردان: برای کمک به تشخیص علت علائمی مانند اختلال نعوظ، ناباروری، تومورهای بیضه، کاهش میل جنسی، بزرگی پستان در مردان (ژنیکوماستی)
• زنان: برای کمک به تشخیص علت بروز ویژگی های جسمی مردانه، رشد موهای زائد بدن (هیرسوتیسم)، ناباروری، سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCO)، بررسی علت خونریزی رحم غیر طبیعی و عدم قاعدگی (آمنوره).
• کودکان: برای کمک به تعیین علت تاخیر در بلوغ یا بلوغ زودرس، علت ایجاد دستگاه تناسلی مبهم در نوزادان.

خواندن برگه آزمایش تستوسترون

مقدار طبیعی تسترون برابر است با:

• مردان: ۹ تا ۳۹ ng/dl
• زنان: ۰/۳ تا ۱/۹ ng/dl

در زیر به بررسی علت های کاهش یا افزایش سطح تستوسترون آزاد می پردازیم:

کاهش سطح تستوسترون در مردان

• بیماری های مزمن مانند دیابت، HIV، بیماری کبدی، بیماری کلیوی یا بیماری های خودایمنی
• آسیب فیزیکی یا ضربه به بیضه ها
• بیماری های ویروسی مانند اوریون
• شیمی درمانی یا پرتودرمانی
• برداشتن بیضه برای درمان سرطان
• استفاده از داروهایی مانند داروهای ضد افسردگی یا داروهای مسکن
• بیماری هیپوتالاموس یا هیپوفیز
• بیماری های ژنتیکی که باعث کاهش تولید تستوسترون در مردان می شود (مانند سندروم کلاین فلتر، سندروم کالمن و سندروم پرادر ویلی)
• نارسایی بیضه و ناباروری (مانند دیستروفی عضلانی)

افزایش سطح تستوسترون در مردان

• تومورهای بیضه
• تومورهای غده ی فوق کلیوی که تستوسترون تولید می کنند
• استفاده از استروئیدهای آنابولیک که حاوی تستوسترون مصنوعی هستند
• بلوغ زودرس با علت نامعلوم در پسران
• هیپرپلازی مادرزادی غده ی آدرنال در نوزادان و کودکان

افزایش سطح تستوسترون زنان:

• سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCO)
• تومور تخمدان یا تومور غده ی فوق کلیه
• هیپرپلازی مادرزادی غده ی آدرنال
• قرار گرفتن در معرض تستوسترون

چند نکته مهم در مورد آزمایش تستوسترون

• برای این آزمایش هورمونی به تنهایی، لازم نیست ناشتا باشید و آمادگی خاصی لازم نیست اما نمونه گیری معمولا در صبح انجام می شود.
• قبل از نمونه گیری نباید با مواد رادیواکتیو در تماس بوده باشید.
• تستوسترون هورمون اصلی جنسی (آندروژن) در مردان است و اگرچه هورمون جنسی مردانه محسوب می شود، اما در خون زنان نیز وجود دارد. با این حال، سطح تستوسترون در مردان به طور معمول بسیار بیشتر از زنان است.
• سطح تستوسترون به طور طبیعی پس از ۳۰ سالگی کاهش می یابد. این کاهش، یک قسمت طبیعی از سیر پیری است و به طور معمول مشکلی ایجاد نمی کند.
• اعتیاد به الکل در مردان می تواند سطح تستوسترون را کاهش دهد.
• مصرف داروهای حاوی آندروژن هایی غیر از تستوسترون نیز می توانند سطح تستوسترون را کاهش دهند.
• سرطان پروستات با آندروژن درمان می شود، بنابراین بسیاری از مردان مبتلا به سرطان پیشرفته ی پروستات داروهایی دریافت می کنند که سطح تستوسترون را کاهش می دهند.
• داروهایی مانند داروهای ضد تشنج، باربیتورات ها و کلومیفن می توانند باعث افزایش سطح تستوسترون شوند.
• ورزش و تمرینات سنگین می تواند سطح تستوسترون را افزایش دهد.

۴: آزمایش هورمون لوتئینه کننده (LH) و هورمون محرک فولیکول (FSH) 

هورمون لوتئینیزه کننده (LH) و هورمون محرک فولیکول (FSH)، هورمون هایی هستند که توسط غده ی هیپوفیز در مغز تولید می شوند و با تولید مثل مرتبط هستند. این هورمون ها باعث تحریک تخمدان یا بیضه شده و منجر به آزاد شدن تخمک از تخمدان در خانم ها یا تولید تستوسترون در مردان می شود. این هورمون ها در آزمایش هورمونی قابل اندازه گیری هستند. از این هورمون برای تشخیص موارد زیر استفاده می شود:

• ارزیابی باروری
• ارزیابی سلامت اندام های تولید مثلی (تخمدان ها یا بیضه ها)
• برای تعیین زمان تخمک گذاری
• برای ارزیابی عملکرد هیپوفیز
• برای ارزیابی بلوغ زودرس یا تاخیر در بلوغ در کودکان
• برای بررسی علت قاعدگی نامنظم یا خونریزی بیش از حد در قاعدگی
• بررسی کاهش تعداد اسپرم، کاهش توده ی عضلانی یا کاهش میل جنسی در مردان

خواندن نتایج آزمایش هورمون لوتئینه کننده (LH) و هورمون محرک فولیکول (FSH)

سطح LH و FSH می تواند به تفاوت بین شرایط تاثیرگذار بر خود تخمدان (اولیه) و اختلال در عملکرد تخمدان به دلیل اختلالات هیپوفیز یا هیپوتالاموس (ثانویه) کمک کند.

مقدار طبیعی LH 

• زنان:
  • مرحله ی فولیکولی: ۱/۶۸ تا ۱۵ IU/L
  • میانه ی دوره: ۲۱/۹ تا ۵۶/۶ IU/L
  • مرحله ی لوتئال: ۰/۶۱ تا ۱۶/۳ IU/L
  • پس از یائسگی: ۱۴/۲ تا ۵۲/۳ IU/L
• مردان: ۱/۲۴ تا ۷/۸ IU/L

مقدار طبیعی FSH 

• زنان:
  • مرحله ی فولیکولی: ۱/۳۷ تا ۹/۹ IU/L
  • میانه ی دوره: ۶/۱۷ تا ۱۷/۲ IU/L
  • مرحله ی لوتئال: ۱/۰۹ تا ۹/۲ IU/L
  • پس از یائسگی: ۱۹/۳ تا ۱۰۰/۶ IU/L
• مردان: ۱/۴۲ تا ۱۵/۴ IU/L

افزایش سطح LH و FSH در موارد زیر مشاهده می شود:

• نقص رشد
• عدم رشد تخمدان
• اختلالات کروموزومی مانند سندروم ترنر یا سندروم کلاین فلتر
• نقص در تولید استروئید توسط تخمدان ها مانند کمبود ۱۷ آلفا هیدروکسیلاز
• آسیب به تخمدان و بیضه به دلیل قرار گرفتن در معرض اشعه، شیمی درمانی و بیماری خودایمنی
• سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCO)
• بیماری غده ی فوق کلیه
• اختلالات تیروئید
• عفونت ویروسی (اوریون)
• ضربه و آسیب
• عدم رشد غدد جنسی

کاهش سطح LH و FSH ممکن است نشان دهنده وجود مشکل در هیپوفیز یا هیپوتالاموس باشد که عبارتند از:

• تومور سیستم عصبی مرکزی
• آسیب یا ضربه به مغز
• التهاب در سیستم عصبی مرکزی (به عنوان مثال مننژیت یا انسفالیت)

چند نکته مهم در مورد آزمایش هورمون لوتئینه کننده (LH) و هورمون محرک فولیکول (FSH)

• برای این آزمایش هورمونی به تنهایی، لازم نیست ناشتا باشید.
• قبل از نمونه گیری نباید با مواد رادیواکتیو در تماس بوده باشید.
• افزایش میزان LH نشان می دهد تخمک گذاری در ۱ تا ۲ روز آینده رخ می دهد.
• در دوران یائسگی، تخمدان ها از کار می افتند. بنابراین سطح LH و FSH افزایش می یابد.
• برخی از داروها می توانند باعث افزایش LH شوند مانند داروهای ضد تشنج، کلومیفن، نالوکسان و کتوکونازول.
• برخی دیگر از داروها باعث کاهش LH می شوند، مانند دیگوکسین، داروهای ضد بارداری خوراکی و درمان با هورمون.
• داروهای ضد بارداری که حاوی استروژن یا پروژسترون و یا هر دو هستند، باید ۴ هفته قبل از انجام آزمایش قطع شوند.
• داروهایی که باعث افزایش سطح FSH می شوند عبارتند از: سایمتیدین، ​​کلومیفن، دیجیتال ها و لوودوپا.
• بیوتین باعث افزایش کاذب سطح FSH می شود.
• سطح FSH با مصرف داروهای ضد بارداری خوراکی، فنوتیازین ها و هورمون ها کاهش می یابد.
• سنجش سطح LH و FSH با استفاده از نمونه ی ادرار و نمونه ی خون امکان پذیر است.
• کاهش سطح سرمی FSH با افزایش خطر سرطان تخمدان در ارتباط است.

۵: آزمایش پرولاکتین

پرولاکتین هورمونی است که توسط غده ی هیپوفیز در مغز تولید می شود و نقش اصلی آن تقویت تولید شیر مادر (شیردهی) است. به طور معمول در زنان در دوران بارداری و درست پس از زایمان سطح پرولاکتین افزایش می یابد اما سطح آن در مردان و زنان غیر باردار پایین است.

اندازه گیری این هورمون نیز بخشی از آزمایش هورمونی است. از کاربردهای اندازه گیری پرولاکتین می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تشخیص و نظارت بر تومور هیپوفیز که پرولاکتین تولید می کند (پرولاکتینوما: علائم و نشانه های پرولاکتینوما شامل سردردهای غیر قابل توضیح، اختلال بینایی و ترشحات غیر قابل توجیه نوک پستان)
• بررسی جریان غیر قابل توضیح شیر مادر (گالاکتوره)
• ترشح غیر طبیعی از نوک پستان
• پریود نشدن
• ناباروری در زنان
• کمک به تشخیص علت کاهش میل جنسی مردان
• تشخیص علت اختلال نعوظ

خواندن نتایج آزمایش پرولاکتین

مقدار نرمال پرولاکتین برابر است با:

• کودکان ۱ تا ۱۸ سال: ۱ تا ۱۵ ng/ml
• مردان بالغ: صفر تا ۲۰ ng/mL
• زنان بالغ: صفر تا ۲۵ ng/mL
• زنان باردار:
  • سه ماه ی اول: کمتر از ۸۰ ng/ml
  • سه ماه ی دوم: کمتر از ۱۶۰ ng/ml
  • سه ماه ی سوم: کمتر از ۴۰۰ ng/ml

افزایش سطح پرولاکتین در موارد زیر دیده می شود:

• تومورهایی که پرولاکتین تولید و آزاد می کنند (پرولاکتینوما)
• بی اشتهایی عصبی
• بیماری های هیپوتالاموس
• بیماری های هیپوفیز و تومورها
• کم کاری تیروئید
• بیماری های کلیوی
• بیماری های کبدی
• سندرم تخمدان پلی کیستیک

چند نکته مهم در مورد پرولاکتین

• برای این آزمایش هورمونی، لازم است ناشتا باشید و نمونه گیری ۳ تا ۴ ساعت بعد از بیدار شدن از خواب شبانگاهی باشد.
• قبل از نمونه گیری نباید با مواد رادیواکتیو در تماس بوده باشید.
• ۲۴ ساعت قبل از نمونه گیری نباید رابطه ی جنسی داشته باشید.
• ۲۴ ساعت قبل از انجام آزمایش، نوک سینه نباید تحریک شده باشد.
• سطح پرولاکتین در یک دوره ی ۲۴ ساعته متغیر است، در هنگام خواب افزایش می یابد و در اوایل صبح به اوج خود می رسد.

۶: آزمایش کورتیزول

کورتیزول هورمونی است که توسط غدد فوق کلیوی ترشح می شود و در متابولیسم پروتئین ها، لیپیدها و کربوهیدرات ها نقش دارد. این هورمون، سطح گلوکز خون را تحت تاثیر قرار می دهد، به حفظ فشار خون کمک می کند و به تنظیم سیستم ایمنی بدن کمک می کند.

تولید هورمون توسط هیپوتالاموس و هیپوفیز در مغز، به وسیله ی هورمون آزاد کننده ی کورتیکوتروپین (CRH) تنظیم می شود. این هورمون غده ی هیپوفیز را به سمت تولید ACTH (هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک) هدایت می کند. ACTH غدد فوق کلیه را تحریک کرده تا کورتیزول را تولید و آزاد کنند. به گروهی از علائم و نشانه ها که به علت افزایش غیر طبیعی سطح کورتیزول مشاهده می شوند، سندروم کوشینگ گفته می شود.

علت های افزایش سطح کورتیزول

• تجویز مقادیر زیادی هورمون های گلوکوکورتیکواستروئیدی مانند پردنیزون، پردنیزولون یا دگزامتازون برای درمان انواع بیماری ها مانند بیماری های خودایمنی و برخی تومورها.
• تومورهای تولید کننده ی ACTH، در غده ی هیپوفیز یا در سایر قسمت های بدن.
• افزایش تولید کورتیزول توسط غدد فوق کلیوی، به علت تومور یا به دلیل رشد بیش از حد بافت های فوق کلیوی (هیپرپلازی).
• تومورهایی در قسمت های مختلف بدن که CRH تولید می کنند.
• بارداری، استرس جسمی و عاطفی می توانند سطح کورتیزول را افزایش دهند.
• سطح کورتیزول ممکن است در نتیجه پرکاری تیروئید یا چاقی نیز افزایش یابد.
• تعدادی از داروها همچنین می توانند سطح را افزایش دهند، به ویژه:
  • داروهای ضد بارداری خوراکی (قرص های جلوگیری از بارداری)
  • هیدروکورتیزون
  • اسپیرونولاکتون.

علت های کاهش سطح کورتیزول

• کاهش فعالیت غده ی هیپوفیز یا تومور غده ی هیپوفیز که تولید ACTH را مهار می کند که به عنوان نارسایی ثانویه ی آدرنال شناخته می شود.
• کاهش فعالیت یا آسیب به غدد فوق کلیوی (نارسایی آدرنال) که تولید کورتیزول را محدود می کند که به عنوان نارسایی اولیه ی آدرنال یا بیماری آدیسون شناخته می شود.
• پس از قطع درمان با هورمون های گلوکوکورتیکواستروئیدی، به خصوص اگر پس از مدت زمان طولانی استفاده، خیلی سریع مصرف متوقف شود.

تفسیر نتایج آزمایش کورتیزول

در صورت بالا بودن سطح کورتیزول خون، پزشک ممکن است آزمایش های اضافی را برای تایید علت سطح بالای غیر طبیعی کورتیزول بالا انجام دهد. این آزمایشات اضافی ممکن است شامل اندازه گیری کورتیزول ادرار ۲۴ ساعته، آزمایش سرکوب دگزامتازون شبانه یا جمع آوری نمونه بزاقی باشد.

مقادیر نرمال کورتیزول برابر است با:

کودکان ۱ تا ۱۶ سال:

• صبح: ۳ تا ۲۱ mcg/dL
• عصر: ۳ تا ۱۰ mcg/dL

بالغین و افراد مسن:

• صبح: ۵ تا ۲۳ mcg/dL
• عصر: ۳ تا ۱۳ mcg/dL

چند نکته مهم در مورد آزمایش کورتیزول

• برای این آزمایش لازم نیست ناشتا باشید و نمونه گیری در دو مرحله شامل ۸ صبح و ۴ بعد از ظهر انجام می شود.
• فرد باید خواب شبانگاهی مناسب و کاملی داشته باشد.
• قبل از نمونه گیری نباید با مواد رادیواکتیو در تماس بوده باشید.
• وجود هرگونه تنش روحی یا استرس، می تواند در نتیجه ی آزمایش کورتیزول اختلال ایجاد کند. وجود این مسئله را به پزشک اطلاع دهید.
• اندازه گیری کورتیزول در نمونه ی خون، ادرار، بزاق یا خون قابل انجام است.
• سطح کورتیزول در اوایل صبح به اوج خود می رسد، سپس در طول روز کاهش می یابد و حدود نیمه شب به کم ترین میزان حد خود می رسد. این الگو زمانی می تواند تغییر کند و دچار اختلال شود که فرد در شیفت های نامنظم مانند شیفت شب، کار کند و در ساعات مختلف روز بخوابد.
• گرما، سرما، عفونت، ضربه، ورزش، چاقی و بیماری های ناتوان کننده می توانند بر غلظت کورتیزول تاثیر بگذارند.

برای این آزمایش لازم نیست ناشتا باشید و نمونه گیری در دو مرحله شامل ۸ صبح و ۴ بعد از ظهر انجام می شود.

۷: آزمایش هورمون رشد

هورمون رشد (GH)، هورمونی است که برای رشد و نمو طبیعی کودکان ضروری است. این هورمون باعث رشد مناسب استخوان از بدو تولد و بلوغ می شود. هورمون رشد به تنظیم میزان تولید انرژی بدن از طریق متابولیسم، تولید لیپیدها، پروتئین ها و گلوکز و تنظیم تولید گلبول های قرمز خون و توده ی عضلانی در کودکان و بزرگسالان، کمک می کند.

کوتاهی قد، تاخیر در رشد حرکتی، کاهش تراکم استخوان در بزرگسالان، کاهش قدرت عضلانی و افزایش سطح چربی خون می توانند با کمبود هورمون رشد مرتبط باشند.

افزایش بیش از حد هورمون رشد می تواند باعث بزرگ و پهن شدن صورت، ضعف عمومی، تاخیر در بلوغ، سردرد، نابینایی، دردهای مفصلی، بزرگ شدن دست و پا، بزرگ شدن غیرطبیعی اندام های داخلی، پولیپ روده و دو بیماری نادر به نام ژیگانتیسم و ​​آکرومگالی شود. در صورت عدم درمان، آکرومگالی و ژیگانتیسم می توانند منجر به عوارضی مانند دیابت نوع ۲، افزایش خطر بیماری های قلبی عروقی، فشار خون بالا، آرتروز و به طور کلی کاهش طول عمر شود.

علت های کاهش هورمون رشد

کمبود هورمون رشد ممکن است از کودکی شروع شود یا در بزرگسالی ایجاد شود. بعضی از کودکان در بدو تولد دچار کمبود هورمون رشد هستند (مادرزادی)، اما بعضی از آن ها ممکن است به علت آسیب مغزی یا تومور دچار کمبود شوند.

• علت شناخته نشده ی هورمون رشد، ایدیوپاتیک نامیده می شود.
• آسیب به غده ی هیپوفیز ناشی از آسیب به سر، تومور مغزی، جراحی یا پرتودرمانی.
• هایپرگلیسمی یا افزایش سطح قند خون
• تاخیر در بلوغ جنسی
• نارسایی رشد
• کوتولگی
• نارسایی هیپوفیز

علت های افزایش هورمون رشد

• تومور هیپوفیز که هورمون رشد تولید می کند و معمولا خوش خیم است.
• تومورهای هیپوفیز که هورمون رشد اضافی آزاد می کنند.
• آکرومگالی و ژیگانتیسم
• هیپوگلیسمی یا کاهش قند خون
• بی اشتهایی عصبی
• خواب عمیق
• روزه داری طولانی مدت
• اعمال جراحی وسیع و استرس
• داروهایی که می توانند هورمون رشد را افزایش دهند به عنوان مثال:
  • آمفتامین ها
  • آرژنین
  • دوپامین
  • استروژن ها
  • گلوکاگون
  • هیستامین
  • انسولین
  • لوودوپا
  • متیل دوپا
  • اسید نیکوتینیک.

تفسیر نتایج آزمایش هورمون رشد

مقدار نرمال هورمون رشد در سنین مختلف برابر است با:

کودکان:

• صفر تا ۱۰ ng/mL

بزرگسالان:

• زنان: کمتر از ۱۰ ng/mL
• مردان: کمتر از ۵ ng/mL

افراد با سن بالای ۶۰ سال:

• زنان: ۱ تا ۱۴ ng/mL
• مردان: ۰/۴ تا ۱۰ ng/mL

چند نکته در مورد آزمایش هورمون رشد

• برای انجام این آزمایش باید ناشتا باشید.
• وجود هرگونه تنش روحی یا استرس، می تواند در نتیجه ی آزمایش کورتیزول اختلال ایجاد کند. وجود این مسئله را به پزشک اطلاع دهید.
• قبل از انجام آزمایش فرد باید استراحت کافی داشته باشد.

آزمایش هورمونی زنان چیست؟

در بالا در مورد هورمون هایی که در آزمایش هورمونی زنان چک می شوند و مقادیر نرمال آن ها صحبت کردیم. با توجه به علائم و مشکلات هر فرد، موارد درخواست شده برای اندازه گیری در آزمایش هورمونی می تواند متفاوت باشد.

آزمایش هورمونی مردان چیست؟

هورمون هایی که بالاتر در مورد آن ها توضیح داده شد، از اجزا مختلف آزمایش هورمونی هستند که با توجه به نیاز، برای تشخیص مشکلات افراد از آن ها استفاده می شود.

بهترین زمان برای انجام آزمایش هورمونی در ساعات اولیه ی صبح است.

بهترین موقع برای انجام آزمایش هورمونی چه زمانی است؟

بهترین زمان برای انجام آزمایش هورمونی در ساعات اولیه ی صبح است.

آزمایش هورمونی با صلاحدید پزشک و با توجه به علائم فرد که نشان دهنده ی اختلالات هورمونی است، درخواست داده می شود.

برای انجام آزمایش هورمونی روز سوم پریودی، همانطور که از نام آن پیداست، در روز سوم شروع خونریزی پریودی این آزمایش انجام می شود. در صورت وجود پرولاکتین در لیست آزمایشات بهتر از ۳ تا ۴ ساعت بعد از بیدار شدن از خواب، نمونه گیری انجام شود و ۲۴ ساعت قبل از نمونه گیری نوک سینه تحریک نشده باشد یا رابطه ی جنسی نداشته باشید.

قیمت آزمایش هورمونی

هزینه آزمایش هورمونی با توجه به نوع و تعداد فاکتورهای مورد بررسی تعیین می‌شود. ممکن است پزشک نیاز به بررسی تمامی هورمون‌های بدن داشته باشد و یا فقط تعدادی از هورمون‌ها را بررسی کند. به همین دلیل نمی‌توان قیمت دقیق این آزمایش را اعلام کرد. برای تعیین هزینه دقیق آن باید نسخه پزشک را به آزمایشگاه نشان دهید. هر کدام از فاکتورهای مورد بررسی می‌تواند بین ۵۰۰۰ تا ۴۰،۰۰۰ تومان هزینه داشته باشد.

برای انجام آزمایش هورمونی می‌توانید از خدمات بیمه درمانی استفاده کنید. بیمه مقداری از هزینه آزمایش شما را تحت پوشش قرار می‌دهد.

در جدول زیر، قیمت آزمایش هورمونی در سال ۱۴۰۲ را آورده‌ایم. این قیمت می‌تواند متغیر باشد.

انواع آزمایش هورمونی	قیمت در سال ۱۴۰۲
تست TSH	حدود ۵۰ تا ۶۰ هزار تومان
تست T3	حدود ۴۰ تا ۵۰ هزار تومان
هزینه تست T4	حدود ۴۰ تا ۵۰ هزار تومان
هزینه تست Anti TPO	حدود ۱۵۰ هزار تومان
هزینه تست Anti TSH Receptor	حدود ۱۴۰ هزار تومان
هزینه تست DHEA	حدود ۱۳۰ هزار تومان
هزینه تست Tstosteron	حدود ۱۳۰ هزار تومان
هزینه تست Prolactin	حدود ۷۰ هزار تومان
هزینه تست DHT	حدود ۱۲۰ هزار تومان
هزینه تست LH	حدود ۶۰ هزار تومان
هزینه تست FSH	حدود ۶۰ هزار تومان
هزینه تست GH	حدود ۷۰ هزار تومان

راهنمای مراجعه به فوق تخصص غدد و متابولیسم

متخصصین داخلی بهترین گزینه برای درمان مشکلات مربوط به غدد هستند. در این، اگر مشکل هورمونی دارید، فوق تخصص عدد و متاتبولیسم پزشکی است که باید به او مراجعه کنید.

منبع:

• hormone
• medicalnewstoday
• verywellhealth
• webmd
• menopause
• healthline
• medlineplus