راهنمای آزمایش ایدز (HIV)؛ راهنمای خواندن برگه آزمایش و تحلیل نتیجه آن

در ایران تا آخر شهریور ۹۹ تعداد ۲۲ هزار و ۴۶۰ نفر مبتلای زنده به HIV ثبت شده است. اما متاسفانه آمار واقعی تعداد مبتلایان در ایران بسیار بالاتر است. حدود ۶۵ درصد از مبتلایان به HIV در ایران از بیماری خود بی اطلاع هستند و یا در آمار ثبت نشده اند.

قسمت زیادی از این درصد تاسف بار به مسائل فرهنگی مربوط است. ایدز در دسته ی بیماری های مقاربتی قرار دارد.

بدین سبب خوانشی که از افراد مبتلا به این بیماری می شود، باعث شده میزان مراجعه به مراکز برای آزمایش ایدز بسیار کم باشد. در حالی که از آزمایش‌های لازم برای چکاپ کامل است.

حدود ۶۵% از مبتلایان به HIV در ایران از بیماری خود بی اطلاع هستند و یا در آمار ثبت نشده اند.

با توجه به آمار بالا، ضرورت تشخیص به موقع یادآوری می شود. چرا که با آگاه سازی هر چه بیشتر در مورد این بیماری با قوت بیشتری می توان با HIV مبارزه کرد.

برای تشخیص ایدز باید از آزمایش ایدز استفاده کرد. آزمایش اچ آی وی که غربالگری اچ آی وی نیز نامیده می‌ شود تنها راه تشخیص وجود ویروس در بدن است.

چندین نوع آزمایش HIV وجود دارد که خون و یا مایعات بدن دیگر را بررسی می کند.

آزمایش‌ های HIV بسیار دقیق هستند، اما هیچ آزمایشی نمی‌ تواند بلافاصله پس از ورود ویروس بدن آن را تشخیص دهد. چون زمانی لازم است که ویروس در بدن تکثیر پیدا کند و بدن در برابر آن آنتی بادی تولید کند.

در دکترتو می‌توانید با بهترین پزشکان متخصص عفونی در شهر خود آشنا شوید، با آنها به صورت تلفنی یا آنلاین مشورت کنید و همچنین برای دریافت نوبت ویزیت حضوری اقدام کنید.

سه نوع تست تشخیصی اچ آی وی وجود دارد:

1. تست‌ های اسید نوکلئیک (NAT)
2. تست های آنتی‌ ژن / آنتی‌ بادی
3. تست‌ های آنتی‌ بادی.

آزمایش اچ آی وی که غربالگری اچ آی وی نیز نامیده می‌ شود تنها راه تشخیص وجود ویروس در بدن است.

HIV چیست؟

ویروس نقص ایمنی انسان (HIV) ویروسی است که سلول های ایمنی CD4 بدن را تخریب می کند. در نتیجه تخریب و از بین رفتن این سلول ها و افت ایمنی، بدن در برابر آسیب ها و عفونت ها آسیب پذیر می شود.  فرد مبتلا به HIV می تواند سال ها یا دهه ها بدون پیشروی HIV به ایدز زندگی کند.

این دو اصطلاح با هم تفاوت دارند، هرچند در دید عموم به یک معنا استفاده می شوند. ایدز (سندرم نقص ایمنی اکتسابی) در واقع به سندرم مراحل نهایی بیماری HIV اشاره دارد. در مرحله ایدز که در واقع سومین و اخرین مرحله پیشروی بیماری HIV است سیستم ایمنی فرد بسیار ضعیف می شود.

و بدن در برابر عفونت ها و بیماری های مخالف به شدت آسیب پذیر است. یعنی فرد می تواند HIV داشته باشد ولی ایدز نداشته باشد. این بیماری عمدتا از طریق تماس جنسی محافظت نشده و استفاده از سرنگ مشترک منتشر می‌ شود.

فرد می تواند HIV داشته باشد ولی ایدز نداشته باشد.

در حال حاضر هیچ درمان موثری برای HIV وجود ندارد. فرد مبتلا به HIV تا آخر عمر این ویروس را همراه خود خواهد داشت. اما با مراقبت های پزشکی خوب، تا حد زیادی می توان این بیماری را کنترل کرد.

زمان تشخیص اچ آی وی بسیار مهم است. بخش مهمی از تشخیص، شناسایی علائم مشکوک و پیگیری به موقع آزمایش است.

علائم اولیه ایدز

برخی افراد مبتلا به ویروس اچ آی وی در طی دو یا چهار هفته پس از ورود ویروس به بدن دچار یک بیماری شبه آنفلوآنزا می شوند.

این بیماری که به عنوان بیماری ایدز اولیه (حاد) شناخته می‌شود ممکن است چند هفته طول بکشد.

علایم و نشانه های این مرحله از اچ آی وی عبارت است از:

• تب
• سردرد
• درد عضلانی و درد مفاصل
• راش پوستی
• گلو درد آلود و زخم‌های دردناک دهانی
• تورم غدد لنفاوی به طور عمده در گردن
• اسهال
• کاهش وزن
• سرفه
• عرق شبانه

این علائم می توانند آنقدر ملایم باشند که حتی شما متوجه آنها نشوید. اما مقدار ویروس در جریان خون شما (بار ویروسی) در این زمان بسیار بالا است.

اگر فردی تصور بکند که در معرض ایدز قرار گرفته است، باید موضوع را با دکتر عفونی به اشتراک بگذارد. آزمایش بار ویروسی که مستقیماً حجم ویروس ها را می سنجد، برای تشخیص جدیدترین موارد ابتلا به ایدز کاربرد دارد.

اگر فردی تصور بکند که در معرض ایدز قرار گرفته است، باید موضوع را با پزشکان متخصص بیماری های عفونی به اشتراک بگذارد.

مناسب ترین زمان ازمایش ایدز

اگر علائم بالا را دارید، باید شک داشته باشید که ممکن است به ایدز مبتلا شده باشید. در عین حال، CDC (مرکز کنترل بیماری‌های آمریکا) توصیه می‌ کند که هر فرد در ایالات‌ متحده بین سنین ۱۳ تا ۶۴ سالی یک بار برای HIV آزمایش شود.

اما اگر شرایط زیر را دارید، بهتر است بیشتر از سالی یک بار تست شوید:

• اگر چندین شریک جنسی داشته باشید
• اگر رابطه جنسی بدون محافظت با فردی که مبتلا به ویروس HIV است یا می‌ تواند باشد، از جمله افرادی که شابقه فعالیت های جنسی آها را نمی دانید.
• اگر مواد مخدری با استفاده از سرنگ، سون یا وسیله دیگیری تزریق کرده اید که فرد دیگری هم از آن استفاده کرده است.
• اگر برای بیماری های سل، هپاتیت و یا هر بیماری مقاربتی از جمله سفلیس، سوزاک، کلامیدیا یا تبخال تناسلی تست داده اید یا می خواهید بدهید.
• اگر رابطه جنسی خطرناک برای پول یا مواد برقرار کرده باشید.
• اگر با هر فردی با سابقه و موارد فوق الذکر رابطه جنسی داشته باشید.

آزمایش ایدز چگونه است؟

شما می توانید از پزشکان عمومی، داخلی یا متخصص عفونی برای تشخیص آزمایش ایدز استفاده کنید.

با مراجعه یا مشاوره با پزشک عفونی، او برای شما آزمایش ایدز می نویسد.

در بسیاری از درمانگاه ها نیز این آزمایش دردسترس است. پس از آزمایش، لازم است آزمایش توسط پزشک تفسیر شود.

در صورت تشخیص بیماری می توانید از مراکز مشاوره رفتاری در سراسر کشور، به صورت رایگان استفاده کنید.

انواع آزمایش های ایدز

۱: آزمایش اسید نوکلئیک (NAT)

این آزمایش به عنوان آزمایش RNA هم شناخته می‌ شود. این نوع از آزمایش ایدز به دنبال پیدا کردن خود ویروس در خون است.

این تست بسیار گران‌ است و به طور معمول برای غربالگری اچ آی وی مورد استفاده قرار نمی‌ گیرد. مگر اینکه فرد به تازگی در معرض خطر بالای ابتلا به HIV قرار گرفته باشد و علائم اولیه ابتلا به اچ آی وی را داشته باشد.

یک NAT معمولا می‌ تواند عفونت HIV را ۱۰ تا ۳۳ روز پس از ورود ویروس به بدن تشخیص دهد.

آزمایش NAT معمولا می‌ تواند عفونت HIV را ۱۰ تا ۳۳ روز پس از ورود ویروس به بدن تشخیص دهد، اما تست بسیار گرانی است.

۲: تست آنتی بادی HIV

آزمایش آنتی بادی HIV به دنبال آنتی‌ بادی تولید شده علیه ویروس HIV در نمونه های خونی یا دهانی می گردد.

تست‌ های آنتی بادی تشخیص ایدز بعد از  ۲۳ تا ۹۰ روز بعد از ورود ویروس به بدن می توانند آن را تشخیص دهند.

به این تست ها، تست آرایه ایمنی یا الایزا هم گفته می شود. این تست ها عموما بسیار دقیق هستند.

اغلب تست های رپید HIV و تنها تست خانگی تایید شده توسط FDA، از نوع تست آنتی‌ بادی هستند.

به طور کلی، آزمایش‌ های آنتی‌ بادی که از خون سیاهرگی استفاده می کنند، نسبت به خون سر انگشت یا نمونه دهانی، وجود عفونت در بدن را سریع تر می توانند تشخیص دهند.

نمونه های رپید یا سریع این تست ها که از نمونه خون یا نمونه دهانی استفاده می کنند، می توانند در عرض ۳۰ دقیقه یا کمتر جواب بدهند. اما امکان جواب کاذب منفی در این تست ها نسبت به دیگر انواع تست های ایدز بالاتر است.

بر اساس دستورالعمل های کشوری، در صورت مثبت شدن تست الایزا یا همان تست آنتی بادی، این تست باید مجددا و ترجیا با یک کیت آزمایشگاهی دیگر تکرار شود. و اگر باز هم نتیجه مثبت بود، تست وسترن بلات انجام می شود. اگر وسترن بلات هم مثبت بود، به معنای ابتلا به HIV است.

• تفسیر تست آنتی بادی ایدز

در صورتی که نتیجه تست الایزا مثبت باشد ولی نتیجه تست دوم الایزا منفی باشد، یک تست دیگر با فاصله سه ماه انجام خواهد شد. اگر نتیجه این تست منفی بود، یعنی فرد مبتلا به HIV نیست.

اگر دو بار تست الایزا انجام شود و هر دوبار نتیجه منفی باشد، اما فرد رفتار پر خطری در شش ماهه گذشته داشته باشد، یک تست دیگر در بازه سه ماه بعد انجام خواهد شد. اگر مجدد تست منفی بود، فرد HIV منفی است.

اگر فردی رفتار پرخطر داشته باشد و نتیجه تست الایزا مثبت و تست وسترن بلات منفی باشد، یک تست وسترن بلات دیگر در فاصله یک ماهه انجام خواهد شد. اگر نتیجه این تست وسترن بلات منفی باشد، فرد HIV منفی در نظر گرفته می شود.

در دکترتو می‌توانید با بهترین پزشکان متخصص عفونی در شهر خود آشنا شوید، با آنها به صورت تلفنی یا آنلاین مشورت کنید و همچنین برای دریافت نوبت ویزیت حضوری اقدام کنید.

تفسیر تست های HIV کاری تخصصی است و تنها پرسنل مجرب مجاز به تفسیر آن هستند.

۳: آزمایش آنتی ‌ژن / آنتی‌ بادی

آزمایش‌های آنتی ژن/ آنتی‌ بادی هم خود ویروس و هم آنتی‌ بادی تولید شده علیه ویروس را تشخیص می دهند.

آنتی ژن ها عوامل خارجی بر روی سطح ویروس هستند که باعث فعال شدن سیستم ایمنی شما می‌ شوند. و آنتی بادی هم پروتئین هایی است که توسط سیستم ایمنی برای مبارزه با حمله عواملی مثل ویروس توسط سیستم ایمنی در بدن تولید می شود.

اگر فردی مبتلا به HIV باشد، یک آنتی‌ ژن به نام p۲۴ حتی قبل از تولید آنتی‌ بادی تولید می‌ شود. تست‌های آنتی ژن / آنتی‌بادی برای انجام آزمایش‌ HIV در آزمایشگاه‌ ها توصیه می‌شوند و در حال حاضر در ایالات‌متحده رایج هستند.

توصیه CDC برای تست های تشخیصی HIV، تست های آنتی ژن / آنتی بادی است. تست آنتی‌ژن / آنتی‌بادی که توسط یک آزمایشگاه روی خون انجام می‌شود، معمولا می‌تواند عفونت HIV را ۱۸ تا ۴۵ روز پس از ابتلا تشخیص دهد.

همچنین یک تست رپید آنتی‌ژن / آنتی‌بادی در دسترس است که از نمونه خون سرانگشت استفاده می کند. که با یک انگشت انجام می‌شود.

این تست رپید آتتی ژن / انتی بادی HIV در بازه زمانی ۱۸ تا ۹۰ روز بعد از ابتلا قادر به تشخیص HIV است. این تست رپید به ۲۰ دقیقه زمان برای مشخص شدن جواب نیاز دارد.

توصیه CDC برای تست های تشخیصی HIV، تست های آنتی ژن / آنتی بادی است.

۴: آزمایش اولیه HIV

تست اولیه HIV یا از نوع آزمایش آنتی ژن/ آنتی‌ بادی یا تست آنتی‌ بادی خواهد بود.

اگر تست اولیه HIV یک تست رپید یا تست خانگی باشد و نتیجه تست مثبت باشد، فرد باید به مراکز درمانی یا مراکز غربالگری برای پیگیر روند تشخیص قطعی مراجعه کند. اگر تست اولیه HIV یک تست آزمایشگاهی و مثبت باشد، آزمایشگاه معمولا تست پیگیری را بر روی همان نمونه خونی انجام می‌ دهد.

اگرچه آزمایش‌ها HIV به طور کلی بسیار دقیق هستند، تست پیگیری به پزشک عفونی اجازه تشخیص قطعی را می دهد.

۵: تست رپید HIV

در حال حاضر چندین نوع تست رپید وجود دارد که در زمان کوتاه حدود ۲۰ دقیقه نتیجه بسیار دقیقی به شما می دهد.

عموما تست های رپید از نوع تست های آنتی بادی هستند، در این تست های از دو نمونه استفاده می شود. اگر نتیجه تست رپید HIV مثبت باشد، حتما باید یک تست تائیدی دیگر انجام شود.

• یک نمونه از خون شما که از رگ یا سرانگشت گرفته می شود.
• مایعات جمع‌ آوری‌ شده بر روی یک پد که بر روی لثه بالایی و پایینی شما مالیده می‌ شود.

اگر نتیجه تست رپید HIV مثبت باشد، حتما باید یک تست تائیدی دیگر انجام شود.

۶: تست خانگی HIV (آزمایش ایدز در خانه)

آزمایش ایدز در خانه به صورت تست هایی است که به آن ها تست های خودارزیابی هم گفته می شود. کیت های تست خانگی شامل موارد زیر هستند:

• جمع‌ آوری یک نمونه مایع دهانی با استفاده از سوآب
• استفاده از یک کیت برای انجام آزمایش توسط خود فرد

شما در عرض ۲۰ دقیقه نتایج را دریافت خواهید کرد. یک نتیجه آزمون مثبت به این معنی است که شما به تست های تائیدی نیاز خواهید داشت. به این نکته توجه کنید که از هر ۱۲ مورد ابتلا به HIV یک نفر در تست های خانگی جاب منفی کاذب دریافت می کند.

تست خون خانگی با استفاده از نمونه خون دیگر در دسترس نیستند.

تفسیر آزمایش ایدز

تفسیر تست های HIV کاری تخصصی است و تنها پرسنل مجرب مجاز به تفسیر آن هستند.

نتیجه مثبت تست HIV

نتیجه تست مثبت یا HIV مثبت، به این معنی است که ردی از HIV در بدن شما وجود دارد.

اگر از یک تست رپید استفاده کرده اید، یک تست آزمایشگاهی استاندارد برای تایید آن انجام دهید. اما اگر در وهله اول از تست های ازمایشگاهی معتبر استفاده کرده اید، تست های جزئی تر دیگری هستند که با استفاده از نمونه خون اطلاعات دقیق تری برای تشخیص قطعی فراهم می کنند:

• روش‌های وسترن بلات و یا سنجش ایمونوفلورسنت غیر مستقیم
• تمایز آنتی بادی، بین HIV – ۱ و HIV – ۲

تست وسترن بلات:

تست وسترن بلات آزمایش پر هزینه ای است و در صورتی که دو بار نتیجه مثبت از تست الایزا گرفته باشید، توصیه می شود.

تست ریپا:

تست دیگری به نام ریپا نیز وجود دارد که مشابه وسترن بلات است. و در صورتی استفاده می شد که سطح آنتی باید بسیار پایین تشخیص داده شود. این تست هم تست پر هزینه ای است و انجام آن به عنوان تست تائیدی و با تشخیص پزشک انجام پذیر است.

آیا HIV مثبت یعنی من ایدز دارم؟

یک آزمایش مثبت HIV به این معنا نیست که شما ایدز دارید. همان طور که قبل تر گفتیم ایدز و HIV یک چیز نیستند. ایدز به اخرین مرحله از پیشرفت بیماری HIV گفته می شود. درمان اچ آی وی می‌ تواند شما را از ابتلا به ایدز محافظت کند.

بعد از تشخیص قطعی HIV، با پزشک عفونی خود در مورد شروع داروهای درمان ضد ویروسی (ART) صحبت کنید. این داروها مقدار بار ویروس را در بدن شما کاهش می دهند. گاهی این کاهش تا حدی است که ویروس در تست های تشخیصی قابل شناسایی نیست.

این داروها همچنین از سیستم ایمنی شما محافظت می‌ کنند، به همین دلیل عفونت HIV به ایدز تبدیل نمی‌ شود.

در دکترتو می‌توانید با بهترین پزشکان متخصص عفونی در شهر خود آشنا شوید، با آنها به صورت تلفنی یا آنلاین مشورت کنید و همچنین برای دریافت نوبت ویزیت حضوری اقدام کنید.

یک آزمایش مثبت HIV به این معنا نیست که شما ایدز دارید.

نتیجه منفی تست HIV

اگر در شرایط خطرناکی بوده اید و نتیجه تست HIV شما منفی است، می‌ توانید برای محافظت از خود در برابر اچ آی وی اقدام کنید.

این اقدامات شامل اعمال جنسی ایمن و دارویی به نام pre-exposure prophylaxis (PrEP) است.

نکته ی بسیار مهم: حتی اگر آزمایش شما منفی باشد، شریک جنسی شما هنوز هم می‌ تواند آلوده به ویروس باشد. پس با آن ها برای انجام تست صحبت کنید.

همان طور که در قسمت تست های تشخیصی HIV گفتیم، زمانی حدود ۶ ماه طول می کشد تا به اندازه ای آنتی بادی در بدن شما وجود داشته باشد که توسط تست ها قابل تشخیص باشد.

اگر ۳ ماه یا کمتر از زمانی که ممکن است به HIV آلوده شده باشید، می گذرد و نتیجه تست شما منفی است، ۶ ماه بعد از زمان مشکوک مجددا تست بدهید.

خواندن جواب آزمایش ایدز 

نتیجه آزمایش ایدز بسته به نوع تستی که انجام داده اید می تواند به سه شکل زیر گزارش شود:

معنی مثبت یا منفی در جواب آزمایش ایدز:

تست هایی که کیفی هستند یعنی تست های خانگی و تست های رپید، جواب مثبت و منفی به شما می دهند.

جواب مثبت به معنای ابتلای قطعی به HIV نیست. در صورت مثبت بودن نتیجه، نمونه باید با تست های آزمایشگاهی معتبرتر بررسی شود.

جواب منفی به این معناست که آنتی بادی علیه ویروس HIV در بدن شما تشخیص داده نشده است. و این یعنی یا شما مبتلا به HIV نیستید یا اینکه در دوره نهفتگی هستید و هنوز آنتی بادی در بدن ساخته نشده است.

معنی Reactive یا non-reactive در جواب آزمایش ایدز:

جواب آزمایش ایدز اکثرا به این روش گزارش می شود. اگر در جواب آزمایش reavtive نوشته شده بود، یعنی آنتی بادی علیه ویروس HIV در بدن تولید شده است و این یعنی ابتلا به HIV.

اگر جواب آزمایش Non-Reacive گزارش شده باشد، یعنی وجود آنتی بادی در بدن تشخیص داده نشده است. و این به این معناست که یدن شما آلوده به HIV نیست. یا اینکه شما در دوره نهفتگی هستید و هنوز آنتی بادی توسط سیستم ایمنی شما ساخته نشده است.

گزارش عددی:

همچنین ممکن است نتیجه جواب آزمایش شما به صورت عددی گزارش شود. اگر این عدد کمتر از ۱ باید، جواب تست منفی در نظر گرفته می شود.

و اگر نتیجه آزمایش بالاتر از ۱ گزارش شود، نتیجه مثبت است. الیته باید تست های تائیدی برای تائید و تشخیص قطعی انجام شود. و اگر نتیجه نزدیک به ۱ بود، عموما تست تکرار می شود.

خواندن نتیجه تست های خانگی:

اگر از کیت های خودارزیابی یا کیت های خانگی ایدز استفاده کرده باشید، خواهید دید که سه خط بر روی تست وجود دارد. شاکله کلی این تست ها مانند تست بیبی چک است.

خط C یا کنترل و خطوط T1 و T2. اگر فقط خط C رنگی شود، جوای تست منفی است. و اگر دو یا سه خط زنگی شوند، به معنای جواب مثبت است. اگر خط T رنگی نشود، تست معتبر نیست.

البته به یاد داشته باشید که جواب مثبت کیت های خانگی به معنای ابتلای قطعی نیست. در صورت مثبت شدن به پزشک مراجعه کنید و اقدامات بعدی را زیر نظر پزشک پیش ببرید.

اهمیت تست HIV برای پیشگیری از عفونت HIV

افراد مبتلا به اچ آی وی که از وضعیت بیماری خود آگاه هستند، می‌ توانند درمان HIV (درمان ضد ویروسی یا ART) را دریافت کنند. و برای سال‌ها زندگی سالمی داشته باشند. مطالعات نشان می‌ دهد که هر چه زودتر تشخیص داده شود و درمان شروع شود، درمان ضد ویروسی تاثیر بیشتری خواهد داشت.

درمان با ART میزان ویروس اچ آی وی در خون (بار یا لود ویروسی) را کاهش می‌ دهد. و در نتیجه احتمال بیماری های مربو به HIV را کاهش می دهد. همچنین به جلوگیری از انتقال ویروس به دیگران کمک می‌ کند.

گاها به خاطر درمان ضد ویروسی و کاهش بار ویروس یا سرکوب آن، فرد عملا هیچ ریسکی برای انتقال HIV به شریک جنسی HIV منفی خود ندارد.

حتی اگر تست بدهید و نتیجه منفی باشد، شما می تواند تصمیماتی برای محافظت از خودتان در برابر ویروس بگیرید. برای افراد در معرض خطر ابتلا به اچ آی وی، دریافت داروی اچ آی وی به نام PrEP به شدت برای پیش‌گیری از HIV موثر است.

در دکترتو می‌توانید با بهترین پزشکان متخصص عفونی در شهر خود آشنا شوید، با آنها به صورت تلفنی یا آنلاین مشورت کنید و همچنین برای دریافت نوبت ویزیت حضوری اقدام کنید.

مراکز رایگان انجام تست ایدز

انجام آزمایش و تشخیص زودهنگام ابتلا به HIV مهم‌ترین قدم در کنترل بیماری است. در ایران افرادی که نیاز به انجام آزمایش اچ‌آی‌وی دارند می‌توانند از خدمات مراکز مشاوره بیماری‌های رفتاری استفاده کنند.

در این مراکز علاوه بر مشاوره، آزمایش ایدز و تشخیص HIV به صورت رایگان انجام می‌شود.

لیست مراکز آزمایش رایگان ایدز و مشاوره بیماری‌های رفتاری لیست مراکز آزمایش رایگان ایدز و مشاوره بیماری‌های رفتاری را در مقاله ای جدا می توانید ببینید.

در دکترتو می‌توانید با بهترین پزشکان متخصص عفونی در شهر خود آشنا شوید، با آنها به صورت تلفنی یا آنلاین مشورت کنید و همچنین برای دریافت نوبت ویزیت حضوری اقدام کنید.